Sanani'nin ölmeden evvel üzerinde olduğu son görüşünü Şefkani şu şekilde nakleder :

Şevkani şöyle der:

فَإِنَّهُ قَالَ: (إِنَّ كُفْرَ هَؤُلَاءِ الْمُعْتَقِدِيَن لِلْأَمْوَاتِ هُوَ مِنَ الْكُفْرِ الْعَمَلِيِّ لَا الْكُفْرِ الْجُحُودِيِّ. وَنَقَلَ مَا وَرَدَ فِي كُفْرِ تَارِكِ الصَّلَاةِ، كَمَا وَرَدَ فِي الْأَحَادِيثِ الصَّحِيحَةِ، وَكُفْرِ تَارِكِ الْحَجِّ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ وَكُفْرِ مَنَ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللهُ، كَمَا فِي قَوْلِهِ تَعَالَى: ﴿وَمَنْ لَمْ يَحْكُمُ بِمَا أَنْزَلَ اللهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ ﴾ وَنَحْوِ ذَلِكَ مِنَ الْأَدِلَّةِ الْوَارِدَةِ فِيمَنْ زَنَى، وَمَنْ سَرِقَ، وَمَنْ أَتَى امْرَأَةً حَائِضًا، أَوِ امْرَأَةً فِي دُبُرِهَا، أَوْ أَتَى كَاهِنًا، أَوْ عُرَّافًا، أَوْ قَالَ لِأَخِيهِ يَا كَافِرُ) قال: فَهَذِهِ الْأَنْوَاعُ مِنَ الْكُفْرِ، وَإِنْ أَطْلَقَهَا الشَّارِعُ عَلَى فِعْلِ هَذِهِ الْكَبَائِرِ، فَإِنَّهُ لَايَخْرُجُ بِهِ الْعَبْدُ عَنِ الْإِيمَانِ وَيُفَارِقُ بِهِ الْمِلَّةٌ، وَيُبَاحُ بِهِ دَمُهُ وَمَالُهُ وَأَهْلُهُ، كَمَا ظَنَّهُ مَنْ لَمْ يُفَرِّقُ بَيْنَ الْكُفْرَيْنِ، وَلَمْ يَتَمَيَّزُ بَيْنَ الْأَمْرَيْنِ. (وَذَكَرَ مَا عَقَدَهُ الْبُخَارِيُّ فِي صَحِيحِهِ مِنْ كِتَابِ الْإِيمَانِ فِي كُفْرِ دُونَ كُفْرِ، وَمَا قَالَهُ الْعَلَّامَةُ ابْنُ الْقَيِّم: إِنَّ الْحُكْمَ بِغَيْرِ مَا أَنْزَلَ اللهُ، وَتَرْكَ الصَّلَاةِ مِنَ الْكُفْرِ الْعَمَلِيِّ. وَتَحْقِيقُهُ أَنَّ الْكُفْرَ كُفْرُ عَمَلٍ، وَكُفْرَ جُحُودٍ وَعِنَادٍ. فَكُفْرُ الْجُحُودِ أَنْ يَكْفُرَ بِمَا عُلِمَ أَنَّ الرَّسُولَ جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِ اللهِ جُحُودًا وَعِنَادًا ، فَهَذَا يُضَادُّ الْإِيمَانَ مِنْ كُلِّ وَجْهِ، وَأَمَّا كُفْرُ الْعَمَلِ فَهُوَ نَوْعَانِ؛ نَوعٌ يُضَادُّ الْإِيمَانَ، وَنَوْعٌ لَا يُضَادُّهُ، ثُمَّ نَقَلَ عَنِ ابْنِ الْقَيِّمِ كَلَامًا فِي هَذَا الْمَعْنَى

ثُمَّ قَالَ السَّيِّدُ الْمَذْكُورُ: (قُلْتُ: وَمِنْ هَذَا - يَعْنِي الْكُفْرَ الْعَمَلِيَّ- مَنْ يَدْعُو الْأَوْلِيَاءَ، وَيَهْتِفُ بِهِمْ عِنْدَ الشَّدَائِدِ، وَيَطُوفُ بِقُبُورِهِمْ، وَيُقَبِّلُ جُدْرَانَهَا، وَيَنْذُرُ لَهَا بِشَيْءٍ مِنْ مَالِهِ، فَإِنَّهُ كُفْرٌ عَمَلِيٌّ، لَا اعْتِقَادِيٌّ ، فَإِنَّهُ مُؤْمِنٌ بِاللهِ وَبِرَسُولِهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ، لَكِنْ زَيَّنَ لَهُ الشَّيْطَانُ أَنَّ هَؤُلَاءِ عِبَادُ اللهِ الصَّالِحِينَ يَنْفَعُونَ وَيَشْفَعُونَ وَيَضُرُّونَ، فَاعْتَقَدُوا ذَلِكَ، كَمَا اعْتَقَدَ ذَلِكَ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ فِي الْأَصْنَامِ، لَكِنْ هَؤُلَاءِ مُثْبِتُونَ لِلتَّوْحِيدِ لِلَّهِ، لَا يَجْعَلُونَ الْأَوْلِيَاءَ آلِهَةً، كَمَا قَالَهُ الْكُفَّارُ إِنْكَارًا عَلَى رَسُولِ اللهِ، لِمَا دَعَاهُمْ إِلَى كَلِمَةِ التَّوْحِيدِ : أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهَا وَاحِدًا؟ .. فَهَؤُلَاءِ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكَاءَ حَقِيقَةٌ، فَقَالُوا فِي التَّلْبِيَةِ : لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ إِلَّا شَرِيكًا هُوَ

لَكَ، تَمْلِكُهُ وَمَا مَلَكَ فَأَلْبَتُوا لِلْأَصْنَامِ شِرْكَةً مَعَ رَبِّ الْأَنَامِ، وَإِنْ كَانَتْ عِبَارَاتُهُمُ الضَّالَّةُ قَدْ أَفَادَتْ أَنَّهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، لأَنَّهُ إِذَا كَانَ يَمْلِكُهُ وَمَا مَلَكَ، فَلَيْسَ شَرِيكَ لَه تَعَالَى، بَلْ مَمْلُوكٌ فَعَبَّادُ الْأَصْنَامِ الَّذِينَ جَعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَاتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ شُرَكَاءَ، وَتَارَةً يَقُولُونَ شُفَعَاءُ يُقَرِّبُونَهُمْ إِلَى اللهِ زُلْفَى بِخِلَافِ جَهَلَةِ الْمُسْلِمِينَ الَّذِينَ اعْتَقَدُوا فِي

أَوْلِيَائِهِمُ التَّفْعَ وَالضَّرَّ ، فَإِنَّهُمْ مُقِرُّونَ لِلَّهِ بِالْوَحْدَانِيَّةِ، وَإِفْرَادِهِ بِالْإِلَهِيَّةِ، وَصَدَّقُوا رُسُلَهُ، فَالَّذِي أَتَوْهُ مِنْ تَعْظِيمِ الْأَوْلِيَاءِ كُفْرُ عَمَلِ لَا اعْتِقَادِ، فَالْوَاجِبُ وَعْظُهُمْ، وَتَعْرِيفُهُمْ لِجَهْلِهِمْ، وَزَجْرُهُمْ وَلَوْ بِالتَّعْزِيرِ ، كَمَا أَمْرُنَا بِحَدٌ الزَّانِي وَالشَّارِبِ وَالسَّارِقِ مِنْ أَهْل الْكُفْرِ الْعَمَلِيُّ إِلَى أَنْ قَالَ ... فَهَذِهِ كُلُّهَا قَبَائِحُ مُحَرَّمَةٌ مِنْ أَعْمَالِ الْجَاهِلِيَّةِ، فَهُوَ مِنَ الْكُفْرِ الْعَمَلِيُّ، وَقَدْ ثَبَتَ أَنَّ هَذِهِ الْأُمَّةَ تَفْعَلُ أُمُورًا مِنْ أُمُورِ الْجَاهِلِيَّةِ هِيَ مِنَ الْكُفْرِ الْعَمَلِيَّ، كَحَدِيثِ: أَرْبَعٌ فِي أُمَّتِي مِنْ أَمْرِ الْجَاهِلِيَّةِ لَا يَتْرُكُونَهُنَّ الْفَخْرُ فِي الْأَحْسَابِ، وَالطَّعْنُ فِي الْأَنْسَابِ، وَالِاسْتِسْقَاءُ بِالنُّجُومِ، وَالنِّيَاحَةُ. أَخْرَجَهُ مُسْلِمٌ فِي صَحِيحِهِ مِنْ حَدِيثِ أَبِي مَالِكِ الْأَشْعَرِي. فَهَذِهِ مِنَ الْكُفْرِ الْعَمَلِي لَا تَخْرُجُ بِهِ الْأُمَّةُ عَنِ الْمِلَّةِ، بَلْ هُمْ مَعَ إِثْيَانِهِمْ بِهَذِهِ الْخَصْلَةِ الْجَاهِلِيَّةِ، أَضَافَهُمْ إِلَى نَفْسِهِ، فَقَالَ: فِي أُمَّتِي

فَإِنْ قُلْتَ: أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ تَقُولُ فِي أَصْنَامِهَا أَنَّهُمْ يُقَرِّبُونَهُمْ إِلَى اللهِ زُلْفَى كَمَا يَقُولُهُ الْقُبُورِيُّونَ وَيَقُولُونَ هَؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِنْدَ اللهِ، كَمَا يَقُولُ الْقُبُورِيُّونَ قُلْتُ: لَا سَوَاءٌ فَإِنَّ الْقُبُورِينَ مُثْبِتُونَ لِلتَّوْحِيدِ لِلَّهِ، قَاتِلُونَ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ، وَلَوْ ضَرَبْتَ عُنْقَهُ عَلَى أَنْ يَقُولَ إِنَّ الْوَلِي إِلَهُ مَعَ اللهِ لِمَا قَالَهَا، بَلْ عِنْدَهُ اعْتِقَادُ جَهْلِ أَنَّ الْوَلِيُّ لَمَّا أَطَاعَ الله، كَانَ لَهُ بِطَاعَتِهِ عِنْدَهُ تَعَالَى جَاهِ بِهِ تُقْبَلُ شَفَاعَتُهُ، وَيُرْجَى نَفْعُهُ، لَا أَنَّهُ إِلَهُ مَعَ اللهِ بِخِلَافِ الْوَثَنِي، فَإِنِ امْتَنَعَ عَنْ قَوْلِ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ،

حَتَّى ضَرَبْتَ عُنْقَهُ، زَاعِمًا أَنَّ وَثَنَهُ إِلَهُ مَعَ اللهِ، وَيُسَمِّيهِ رَبَّا وَإِلَهَا. قَالَ يُوسُفُ: أَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أم اللهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ) سَمَّاهُمْ أَرْبَابًا لِأَنَّهُمْ كَانُوا يُسَمُّونَهُمْ بِذَلِكَ، كَمَا قَالَ الْخَلِيلُ : هَذَا رَبِّي فِي الثَّلَاثِ الْآيَاتِ، مُسْتَفْهِما لَهُمْ، مُبكِتا ، مُتَكَلَّما عَلَى خِطَابِهِمْ، حَيْثُ يُسَمَّوْنَ الْكَوَاكِبَ أَرْبَابًا، وَقَالُوا: أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهَا وَاحِدًا وَقَالَ قَوْمُ إِبْرَاهِيمَ: مَنْ فَعَلَ هَذَا

بالِهَتِنَا أَأَنتَ فَعَلْتَ هَذَا بِآلِهَتِنَا يَا إِبْرَاهِيمُ وَقَالَ إِبْرَاهِيمُ: أَإِفْكًا آلِهَةً دُونَ

اللهِ تُريدُونَ وَمِنْ هُنَا يُعْلَمُ أَنَّ الْكُفَّارَ غَيْرُ مُقِرِّينَ بِتَوْحِيدِ الْإِلَهِيَّةِ وَالرُّبُوبِيَّةِ، كَمَا تَوَهَّمَهُ مَنْ تَوَهَّمَ مِنْ قَوْلِهِ: وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللهُ﴾ ﴿وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ﴾ ﴿قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِلَى قَوْلِهِ فَسَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَهَذَا إِقْرَارٌ بِتَوْحِيدِ الْخَالِقِيَّةِ وَالرَّازِقِيَّةِ وَنَحْوِهِمَا، لَا أَنَّهُ إقْرَارٌ بتَوْحِيدِهِ الْإِلَهِيَّةَ، لِأَنَّهُمْ يَجْعَلُونَ أَوْثَانَهُمْ أَرْبَابًا كَمَا عَرَفْتَ ، فَهَذَا الْكُفْرُ الْجَاهِلِيُّ كُفْرُ اعْتِقَادِ وَمِنْ لَازِمِهِ كُفْرُ الْعَمَلِ، بِخِلَافِ مَنِ اعْتَقَدَ فِي الْأَوْلِيَاءِ النَّفْعَ وَالضَّرَّ مَعَ تَوْحِيدِ اللهِ، وَالْإِيمَانِ بِهِ وَبِرَسُولِهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ، فَإِنَّهُ كُفْرُ عَمَلٍ، فَهَذَا تَحْقِيق بَالِغُ وَإِيضَاحٌ لِمَا هُوَ الْحَقُّ، مِنْ غَيْرِ إِفْرَاطِ وَلَا تَفْرِيطِ). إِنْتَهَى كَلَامُ السَّيِّدِ الْمَذْكُورِ، رَحِمَهُ اللهُ تَعَالَى

"O (Sanani) şöyle der: Şu, ölüler hakkında birtakım itikatlar barındıranların küfrü amelî küfürdür, yoksa sanıldığı gibi itikadi bir küfür değildir.'

Sonra bunu delillendirme sadedinde; namazı terk edenin küfrü hakkında vârit olan hadisleri, haccı terk edenin küfrü hak- kındaki Şüphesiz Allah alemlerden müstağnidir' ayetini, Allah'ın indirdiği ile hükmetmeyenin küfrüyle ilgili Allah teala'nın 'Kim Allah'ın indirdikleri ile hükmetmezse işte onlar kafirlerin ta ken- dileridir' ayetini ve benzeri; zina eden, hırsızlık yapan ve kadına arkadan veya hayızlıyken yaklaşanın hükmüyle alakalı delilleri veya kahine, arrafa giden veya kardeşine kafir diyenin hükmü hakkındaki delilleri getirdi. Sonra (Sanani) der ki: Bu türden bü- yük günahlar üzerine Şâri Teala her ne kadar küfür lafzını ıtlak ettiyse de kişi bunları yapmakla imandan ayrılıp dinden çıkma- maktadır. Aynı şekilde kanı, malı ve ehli de helal olmamaktadır.

Oysa iki küfür arasında ayrım yapmayanlar bu konuda yanılmış ve iki durumun arasını temyiz etmemişlerdir.

Bundan sonra Sanani devam ederek Buhâri'nin Sahih'inin 'Kitabu'l-İman' bölümünde 'kufrun dune kufr' hakkındaki delil- leri ve allame İbnu'l-Kayyım'ın Allah'ın indirdiğinin gayrısıyla hükmeden ve namazı terk eden hakkındaki 'amelî küfür olur' şeklindeki sözlerini delil olarak getirir. Bunların açıklaması şöy- ledir: Küfür ikiye ayrılır: Birincisi ameli iken, diğeri inkar ve inat küfrüdür. İnkâr (cuhud) küfrü, Rasûl'ün Allah'tan getirdiğini bil- diği bir şeyi bilerek ve inatla inkar etmektir. Ki bu, tüm yönler- den imanla çelişmektedir. Ameli küfre gelince, o da ikiye ayrılır: Bir kısmı imanla çelişirken, bir kısmı ise imanla doğrudan çeliş- mez. Ardından (İmam Sanani) delillendirme sadedinde İbnu'l- Kayyım'dan bu manaya gelen bir nakil getirir.

Sonra mezkur Şeyh Seyyid Sanani şöyle devam ediyor: Derim ki: Aynı şekilde ameli küfür bâbından olan amellere örnek olarak evliyalara Dua etmek, zor anlarında onlara seslenmek, kabirle- rini tavaf etmek, kabrin duvarlarını öpmek, onlara malından bir şeyler adamak gibi şeyler dahildir. Bunlar kuşkusuz itikadi olma- yıp ameli küfürler cümlesindendirler. Çünkü bu kimseler, Allah teala'ya, Rasûlüne (s.a.v.) ve âhiret gününe inanmış kişilerdir. Fakat şeytan, Allah'ın salih kullarının fayda ve zarar verebilecek- lerine veya şefaat edeceklerine inandırarak onları kandırmıştır. Bu suretle onlar, câhiliye ehlinin ilahları hakkında edindikleri itikatların aynısına inanmışlardır.

Ancak ne var ki müşriklerden farklı olarak bunlar Allah teala'yı tevhit etmektedirler. Velileri ilah olarak saymazlar. Oysa müşrikler, Allah Rasûlü (s.a.v.) onları tevhide çağırdığında itiraz ederek 'O tüm İlahları bir tek İlah mı yaptı' (Sa'd, 5) dediler.

Müşrikler Allah teala'ya hakikaten ortaklar kılmışlardı. Tel- biyede şöyle derlerdi: "Emret Allah'ım emret. Çünkü Senin biri dışında hiçbir ortağın yoktur. Ona ve sahip olduklarına ise Sen sahipsin."

Böylelikle onlar, insanların Rabbi olan Allah teala ile putları- na eşit pay verdiler. Her ne kadar telbiyedeki ibâreleri O'nun bir ortağı olmadığını ifade etse de hakikatte ortakçı yapmışlardır.

Çünkü madem ortağına ve onun sahip olduklarına Allah te- ala mâliktir, o halde o putun, O'nun ortağı değil, bilakis mülkü olması gerekirdi. Allaha denkler kılan, O'nun dışında ortaklar edinen ve putlara ibadet eden müşrikler, bazen onlara Allah'a yaklaştıran şefaatçiler de demekteydiler.

Oysa evliyaların fayda ve zarar vereceğine itikat eden Müs- lümanların câhilleri böyle dememektedir. Aksine onlar, Allah teala'nın her konuda vahdaniyetine itikat ediyor, O'nu uluhiyette birliyor ve Rasûllerini de tasdik ediyorlar.

Tüm bu farklardan dolayı, onların yaptıkları itikadî değil, ameli küfür olmaktadır. O halde üzerimize vâcip olan, onlara va'z u nasihat etmek, cehâletlerini açıklamak, hatta yerine göre zina eden, içki içen veya hırsızlık edenleri engellemek için yaptığı- mız gibi tazir cezasına çarptırmak olmalıdır." Mezkur şeyh deva- minda diyor ki... "Tüm bunlar câhiliye ameli birer çirkin iş olan ameli küfürlerdendir. Nitekim rivâyetlerde sâbit olduğuna göre bu ümmet, câhiliye işlerinden olan küfürleri işleyecektir. Tıpkı şu hadiste olduğu gibi: Dört şey vardır ki câhiliye işlerindendir ve ümmetim onları terk etmeyecektir: Soyla övünme, nesebe sövme, yıldızlardan yağmur isteme ve ölülerin başında yırtımıp dövün- me." Bu hadisi İmam Müslim, Sahih'inde Ebu Mâlik el-Eşâriden tahric etmiştir. İşte bunlar, ümmetin işlemekle dinden çıkmadığı ameli küfürlerdendirler. Bilakis Allah Rasûlü (s.a.v.) ümmetinin bu türden câhiliye hasletlerini işlemelerine rağmen onları kendi nefsine izafe ederek benim ümmetimin arasında' demektedir.

Eğer dersen ki: "Câhiliye ehli de tıpkı kabircilerin dediği gibi onlar bizi Allaha yaklaştırıyorlar' veya bizim Allah katındaki şefaatçilerimizdir' diyorlar."

Derim ki: Hayır! Eşit değiller. Çünkü kabirciler Allah teala'nın tevhidine itikat ediyorlar ve O'ndan başka ilah olmadığını söylü- yorlar. Şayet sen velinin Allah ile birlikte bir ilah olduğunu söyle- mesi için onun kafasını kessen, yine de bunu asla söylemez. (Bu açıdan kabircinin cehâleti tevhit konusunda değildir.)

Bilakis onun cehâleti, velinin, Allah teala'ya itaati sebebiyle bir makam elde ettiği ve bu makam sebebiyle şefaatinin kabul edildiği hakkındadır. Böylelikle onun faydasını ummaktadır. Yoksa sanıldığı gibi onun Allah ile birlikte bir ilah olduğuna inandığından değil. Oysa putperest müşrik böyle değildir.

O, putunun Allah ile birlikte bir ilah olduğunu iddia eder, onu Rab ve İlah diye isimlendirir. Bu suretle 'La ilahe illallah' sözünü söylemekten kaçındığı için boynu vurulur. Yusuf (a.s.) dedi ki: 'Birbirinden farklı birçok Rab mi hayırlıdır yoksa tek ve kahhar olan Allah mı?" (Yusuf, 39) Yusuf (a.s.) onları Rab olarak isimlendirdi.

Çünkü muhatapları öyle isimlendiriyorlardı. İbrahim (a.s.) ise dedi ki: 'Bu Rabbimdir? (Enam, 76) Kavminden olan müşrikler gezegenleri Rab olarak isimlendirdiklerinden, İbrahim (a.s.) üç ayette muhataplarına inkar manasında bunu soru olarak yönelt- miştir. Dediler ki: O, tüm ilahları bir tek ilah mı yaptı?' (Sad, 5) İbrahim'in (a.s.) kavmi ise şöyle dedi: 'Bunu ilahlarımıza kim yaptı?' (Enbiya, 59) veya 'Ey İbrahim, sen mi ilahlarımıza bunu yaptın?' (Enbiya, 62)

Yine bir başka yerde İbrahim (a.s.) dedi ki: Allah dışında uy- durma ilahlar mı istiyorsunuz?' (Saffat, 86)

Tüm bu anlattıklarımız ve deliller ışığında anlaşılmaktadır ki kafirler Allah teala'nın uluhiyet ve rububiyetini kabul etmi- yorlardı. Ancak ne var ki kimileri Allah teala'nın 'Onları kimin yarattığını sorsan 'Allah' diyeceklerdir,' 'Gökleri ve yeri kimin ya- rattığını sorsan Aziz ve Alîm olan Allah' diyeceklerdir ve "Gök- ten ve yerden sizi kim rızıklandırıyor?' diye sorsan 'Allah' diye- ceklerdir' gibi ayetlerinden, müşriklerin Allah teala'nın tevhidine inandıklarını vehmetmişlerdir.

Oysa bu, sadece yaratıcılık veya rızık vericilik tevhidinin ikra- rıdır. Yoksa Allah teala'nın uluhiyetini ikrar ettiklerini göstermez.

Çünkü onlar yukarıdan beri yaptığımız izahlar ışığında an- ladığın gibi, putlarını rabler yapmaktaydılar. İşte câhilî bir küfür olan itikat budur. Bunun lâzımı ise zâhirî amel küfrüdür. Halbu- ki Allah teala'yı tevhit etmek, O'na iman etmek, Rasûlüne (s.a.v.) ve âhiret gününe inanmakla birlikte evliyalar hakkında fayda ve zarar itikadına inananın durumu böyle değildir.

Tüm bu açıklamalar, hiçbir ifrat ve tefrit olmaksızın (ehl-i İslam'ın câhilleriyle müşrikler arasındaki ayrım konusunda) işin aslı ve hak olan şeyin açıklamasıdır. Mezkur Şeyhin sözü burada bitti. Allah ona rahmet etsin."

KAYNAK Durru’n-Nadid, Resailu’s-Selefiyye, s. 176